Ağır Psikolojik Travmaların Uzun Dönemde Bedensel Sağlık Üzerinde Olumsuz Etkileri Var mı?

Dr. Salih Murat Paker - Klinik Psikolog - Psikoterapist

Psikotravmatoloji literatürüne göre, soykırım, savaş ve işkence gibi anlık olmayan (bir dönem süreklilik göstermiş) ve oldukça ağır yaşanmış psikolojik travmaların uzun dönemli (20+ yıl) görünür psikolojik etkileri çoğu mağdur için büyük ölçüde azalırken, bedensel sağlık üzerindeki olumsuz etkileri çarpıcıdır ve belgelenmiştir. Bu etkiler, kronik stres, hipotalamik-hipofiz-adrenal (HPA) ekseninin bozulması ve sistemik inflamasyon gibi mekanizmalarla açıklanmaktadır. Ağır psikolojik travmaların bedensel sağlık üzerindeki en yaygın uzun vadeli etkilerini özetlersek:

1. Kardiyovasküler Hastalıklar

• Hipertansiyon, kalp hastalığı ve felç riskinde artış
• Soykırım mağdurları ve savaş gazileri üzerinde yapılan araştırmalar, koroner arter hastalığı ve felç oranlarının daha yüksek olduğunu göstermektedir.
• Otonom sinir sisteminin (ANS) kronik aktivasyonu ve HPA ekseninin bozulması, artan kortizol ve proinflamatuar sitokinlerle ilişkili olup kardiyovasküler hastalıklara yol açabilir.

2. Metabolik Bozukluklar

• Tip 2 Diyabet ve Metabolik Sendromun daha sık görülmesi
• Travmaya maruz kalan bireylerde insülin direnci, abdominal obezite ve metabolik düzensizlik gelişme riski daha yüksektir.
• Soykırım mağdurlarının yaşlılıkta diyabet ve metabolik işlev bozukluğu riskinin arttığı gözlemlenmiştir.

3. Bağışıklık Sistemi Bozuklukları

• Kronik travma, sistemik inflamasyona yol açarak bağışıklık sisteminin etkinliğini azaltır.
• Romatoid artrit, lupus ve inflamatuar bağırsak hastalıkları (IBD) gibi otoimmün hastalıkların daha sık görülmesi.
• Kronik enfeksiyonlar ve yaraların iyileşmesinde gecikme bağışıklık baskılanması nedeniyle daha yaygındır.

4. Nörolojik Hastalıklar ve Sinir Sistemi Hasarı

• Şiddetli travmalar bilişsel gerileme ve demans, özellikle de Alzheimer hastalığı ile ilişkilidir.
• PTSD (Travma Sonrası Stres Bozukluğu) ile ilişkili hipokampus küçülmesi, hafıza bozukluklarına ve bilişsel işlev kaybına yol açabilir.
• Kronik ağrı sendromları, migren ve nörolojik hastalıkların daha yaygın olduğu gözlemlenmiştir.

5. Gastrointestinal Hastalıklar

• İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS) ve İnflamatuar Bağırsak Hastalığı (IBD) görülme sıklığında artış.
• Kronik travma ve stres, bağırsak mikrobiyotasını değiştirerek sindirim sistemi hastalıklarına yatkınlığı artırır.

6. Solunum Hastalıkları

• Astım, kronik bronşit ve KOAH gibi solunum hastalıklarının daha sık görülmesi.
• Soykırım mağdurları arasında kronik solunum hastalıkları oranlarının daha yüksek olduğu bulunmuştur.

7. Kanser Riski

• Meme, akciğer ve kolon kanseri gibi bazı kanser türlerinde artış gözlenmiştir.
• Kronik inflamasyon ve bağışıklık sisteminin bozulması, bu riski artıran temel mekanizmalardır.
• PTSD, kısalmış telomerlerle (hücresel yaşlanma göstergesi) ilişkilidir ve bu durum kanser riskini artırabilir.

8. Hızlanmış Yaşlanma ve Artan Ölüm Riski

• Travma mağdurlarında biyolojik yaşlanma belirtileri (kısalmış telomerler, epigenetik değişiklikler) gözlemlenmiştir.
• Kardiyovasküler hastalıklar ve metabolik bozukluklar nedeniyle daha yüksek ölüm riski taşıdıkları saptanmıştır.

9. Kronik Ağrı ve Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları

• Fibromiyalji ve yaygın kronik ağrı sendromları daha yaygın görülmektedir.
• Artrit, osteoporoz ve kronik bel ağrısı oranlarında artış.

10. Uyku Bozuklukları

• Kronik uykusuzluk, kabuslar ve uyku apnesi gibi sorunlar daha sık yaşanır.
• Uyku bozuklukları, kardiyometabolik ve bağışıklık sistemi işlev bozukluklarını şiddetlendirebilir.

Fiziksel Sağlık Bozulmasının Mekanizmaları

• HPA Ekseni Bozukluğu → Kronik kortizol dengesizlikleri inflamasyon, metabolik hastalık ve bağışıklık bozukluğuna yol açar.
• Otonom Sinir Sistemi Aşırı Aktivasyonu → Hipertansiyon, kalp hastalığı ve kronik ağrıya neden olur.
• Epigenetik Değişiklikler → Travma, stres düzenleme, bağışıklık ve yaşlanmayla ilgili gen ifadelerini değiştirebilir.
• Kronik Enflamasyon ve Oksidatif Stres → Kardiyovasküler hastalıktan nörodejenerasyona kadar birçok kronik hastalıkla bağlantılıdır.

Sonuç

Ağır psikolojik travmaların (savaş, işkence, soykırım) bedensel sağlık üzerindeki uzun vadeli etkileri derindir ve yaygındır. O yüzden travma mağdurlarında psikolojik ve bedensel sağlık hizmetlerinin bütünsel bir şekilde devreye sokulması gerekmektedir. Travma mağdurlarında dramatik psikolojik zorlukların olmadığı durumlarda bile örtük kronik stress-kaygı mekanizmalarının bütünleşik psikoterapi yaklaşımlarıyla ele alınması uzun vadeli bedensel sağlık problemlerinden korunmak veya bu etkileri azaltmak için oldukça önemlidir.

Türkiye maalesef bir travmalar ülkesi. Sadece 12 Eylül döneminde 1 milyon civarında yurttaşımız politik nedenlerle gözaltına alındı ve hemen hepsi işkenceye maruz kaldı, onbinlercesi toplama kampı koşullarında uzun yıllar cezaevinde kaldı. 1970’lerden beri süren silahlı çatışmalı süreçler, şiddet eylemleri, katliamlar, onbinlerce cinayet, köy boşaltmalar, ağır ihmaller nedeniyle her seferinde katliam düzeyine ulaşan deprem, yangın, sel gibi felaketler, hepsi birden düşünüldüğünde ülkemizde ağır psikolojik travmalara maruz kalmış milyonlarca yurttaşımız bulunmaktadır. Bunca travmanın bedensel sağlık bedellerini, çoğunlukla farkına varmadan, hergün toplum olarak ödüyoruz. Sürekli travmalar üreten bir sosyo-politik yapının laneti gibi…

#travma #psikotravmatoloji #bedenselsağlık #soykırım #savaş #işkence

Kaynaklar

Karestan C. Koenen, et al. (2009). PTSD and physical health. Current Directions in Psychological Science, 18(3), 133-137. DOI: 10.1111/j.1467-8721.2009.01623.x

McEwen, B. S. (2007). Physiology and neurobiology of stress and adaptation: central role of the brain. Physiological Reviews, 87(3), 873-904. DOI: 10.1152/physrev.00041.2006

Özçürümez, G., & Tanrıverdi, D. (2009). Savaş ve göç sonrası ruhsal travmaların sağlık üzerindeki etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(2), 135-142.

Pace, T. W., & Heim, C. M. (2011). A short review on the psychoneuroimmunology of posttraumatic stress disorder: from risk factors to medical comorbidities. Brain, Behavior, and Immunity, 25(1), 6-13. DOI: 10.1016/j.bbi.2010.10.007

Schnurr, P. P., & Green, B. L. (2004). Understanding relationships among trauma, post-traumatic stress disorder, and health outcomes. Advances in Mind-Body Medicine, 20(1), 18-29.

Yehuda, R., & Lehrner, A. (2018). Intergenerational transmission of trauma effects: putative role of epigenetic mechanisms. World Psychiatry, 17(3), 243-257. DOI: 10.1002/wps.20568

Yehuda, R., Halligan, S. L., & Grossman, R. (2001). Childhood trauma and risk for PTSD: Relationship to intergenerational effects of trauma, parental PTSD, and cortisol excretion. Development and Psychopathology, 13(3), 733-753. DOI: 10.1017/S0954579401003170